Powszechnie znanym faktem jest, że materiały tekstylne produkowane w Bielsku i Białej posiadały doskonałą jakość. Doceniano ją także poza granicami Austro-Węgier, co dowodzą zachowane archiwalia. O niesamowitym zasięgu jaki osiągał bielski przemysł świadczy także literatura, nie tylko historyczna. Popularne były kontakty chociażby z Turkami, którzy chętnie zaopatrywali się w towar produkowany przez bielskich oraz bialskich przedsiębiorców. Ciekawostką jest tutaj szczególnie bialska fabryka fezów, której właścicielem był Theodor Pollak.

Czym są fezy? Jest to tradycyjne nakrycie głowy, które stosowano w krajach arabskich. Ścięty stożek zakończony frędzlem został wprowadzony na stałe do kultury w Imperium Osmańskim jeszcze przez sułtana Mahmuda II. Fakt ten na pewno sprzyjał działalności Pollaka, który mógł liczyć na szeroki rynek zbytu. Na podstawie reklam, do których udało się dotrzeć wiadomo, że fabrykant dbał o promocję na arenie międzynarodowej. Warto zwrócić uwagę, że tekst na reklamach został przygotowany w języku francuskim oraz arabskim.

Theodor Pollak swój zakład ulokował w Białej, przy dzisiejszej ulicy Żywieckiej 13 (przylegle do Cmentarnej) w 1902 roku. Wcześniej w tym miejscu od roku 1870 swoją fabrykę sukna posiadali kolejno Teodor Zagórski, Jakub Groβ & Emanuel Kraus i Emil Schirn. Theodor Pollak zakończył swoją działalność w roku 1908, a obiekt został przejęty przez Samuela Tugendhata. Pierwotny kształt fabryki zaprojektował bielski architekt Andreas Walczok, jednak późniejszą zabudowę z roku 1882 i 1887 stworzył już Emanuel Rost. W roku 1904 stworzono przybudówkę, a w 1911 dodano kolejny obiekt już wg projektu Karla Korna. Zabudowania fabryczne znajdują się w tym miejscu do dnia dzisiejszego.

Pollak prowadził swoją działalność zdecydowanie dłużej. W 1900 roku odbyły się targi międzynarodowe w Paryżu. Z tej okazji wydano papier reklamowy, który upamiętnia ten fakt. Reklamy jednak wskazują na coś więcej. Medaliony, którymi przedsiębiorca pochwalił się na reklamie z kwiatem wskazują, że brał udział w targach już w roku 1873, a więc mając zaledwie 20 lat. Przemysłowiec urodził się bowiem w Pradze, w 1853 roku. Jego zakład świetnie się rozwijał o czym świadczy jego stan majątkowy. Pollak był uznanym filantropem, który udzielał się w takich organizacjach jak Ferienheim, które zajmowało się organizacją kolonii dla dzieci czy też loży B’nei B’rith, której był prezydentem w latach 1904-1906. Wkrótce jednak stan zdrowia przemysłowca najwyraźniej uległ pogorszeniu. W 1908 roku zamknął fabrykę, a już 1.1.1909 rozpoczęła działalność nowa fabryka frezów, śrub i nitów jako spółka jawna pod nazwą „Theodor Pollak&Sohn”. Theodor zmarł jednak już w 1912 roku w Meranie podczas pobytu w sanatorium. Pochowano go na cmentarzu żydowskim w Bielsku.

Czy zmiana branży w 1908 roku była dobrą decyzja? Wiele na to wskazuje. Jego syn, Bruno, przejął fabrykę i prowadził ją wraz ze swoją matką Eveline. Imię i nazwisko jego ojca było uznaną marką, nic więc dziwnego, że zachowano je w nazwie rodzinnego przedsiębiorstwa. Przemysł metalowy rozwijał się świetnie, natomiast lata 20. przyniosły ze sobą radykalne zmiany na terenie Turcji. W 1923 roku pierwszym prezydentem Republiki Tureckiej został Mustafa Kemal Atatürk. Jego prezydentura wprowadziła liczne zmiany, które dotyczyły także produkowanych wcześniej przez Pollaka fezów. Otóż w 1925 roku została wprowadzona tak zwana „ustawa kapeluszowa”, która zakazywała stosowania tradycyjnego nakrycia głowy. Mężczyźni zobowiązani byli zakładać typowo europejskie kapelusze, aby zerwać także w tym aspekcie z tradycjami Imperium Osmańskiego.

Sytuacja w Turcji zdecydowanie musiała wpłynąć na sprzedaż fezów. Szczęśliwie dla Pollaków, udało im się przebranżowić odpowiednio wcześniej, wobec czego nie odczuli zapewne straty z tego powodu. Dziś możemy natomiast, poza budynkami, podziwiać także przepiękne reklamy sprzed ponad 100 lat, które przypominają nam o działalności ciekawej postaci jaką był Theodor Pollak. Jest to kolejny przykład, gdzie jeden przedmiot prowadzi do historii rozwoju przemysłu miasta, działalności filantropijnej, stosunków międzynarodowych, a nawet polityki całego kraju, czego przykładem jest wspomniana ustawa kapeluszowa Atatürka.

Bibliografia:
1. J. Proszyk, Życie według wartości. Żydowscy liberałowie, ortodoksi i syjoniści w Bielsku i Białej, Jaworze 2012.
2. J. Proszyk, Cmentarz Żydowski w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2002.
3. E. Janoszek, Architektura przemysłowa Bielska i Białej w latach 1806-1939, Bielsko-Biała 2005.
4. Bielsko-Biała Monografia miasta, t.II, red. I. Panic, Bielsko-Biała 2011.
5. J. Reychman, Historia Turcji, Wrocław 1973.