Historyczne ciekawostki: Tajemnica krzyża w dolinie Krzywej

Krzywa to niewielki potok, który przepływa przez Bielsko-Białą łącząc się z Białką na wysokości ulic Komorowickiej oraz Ceramicznej. Wydawać by się mogło, że to niepozorna rzeczka, jednak sytuacje kryzysowe związane z zagrożeniem powodziowym już kilka razy w ostatnim czasie przypomniały o tym, jak niebezpieczna potrafi być Krzywa. Dolina rzeki przypomina naturalną granicę między Kępą Hałcnowską a terenami Lipnika czy też Białej Krakowskiej. Ciekawostką związaną z Krzywą jest jednak osadnictwo w jej sąsiedztwie, a konkretnie chodzi o teren wzdłuż rzeki, gdzie znajdują się zabudowania dawnej BEFAMY, a gdzie dotrzeć można także zjeżdżając ulicą Kaczeńców lub z drugiej strony Rzemieślniczą w dół.

W dolinie tej nie ma wielu domów, a tych, które liczą sobie ponad 100 lat, praktycznie nie można uświadczyć. Na jednej z polan znajduje się natomiast drewniany krzyż z wizerunkiem Chrystusa wykonanym z cienkiej blachy. Nie tak dawno blaszany Chrystus zniknął na jakiś czas, by wkrótce znów pojawić się na swoim miejscu. Ktoś ściągnął słabo już wyglądającego Jezusa i odnowił go. Od tego momentu krzyż jeszcze mocniej się wyróżnia, a Chrystus widoczny jest z daleka. Dlaczego jednak ten krzyż znajduje się w tym miejscu i kto go tam ustawił? Odpowiedź nie jest jednoznaczna.

Dr Polak w swoich tekstach wysuwał dwie tezy. Jedna wiązała się z najazdem mongolskim w XIII wieku, jednak sam zdawał się ostrożnie podchodzić do tego tropu. Brakowało i nadal brakuje dowodów, które faktycznie wskazywałyby na to. Druga teza wydaje się bardziej prawdopodobna i opiera się o wiek XIX. W 1866 roku doszło do konfliktu zbrojnego między Austrią a Prusami. Wojna prusko-austriacka była pokłosiem walki o dominację między domem Hohenzollernów oraz Habsburgów. Pierwsze kroki w kierunku wojny poczynili Austriacy ogłaszając mobilizację sił zbrojnych, jednak zręcznie wykorzystał to Otto von Bismarck, który rozpoczął działania wojenne. Jego wojska pod dowództwem gen. Wilhelma Stolberga-Wernigerode dotarły do Bielska i Białej już w lipcu 1866 roku, a więc zaledwie miesiąc po rozpoczęciu wojny. Tutaj pojawiają się przypuszczenia dotyczące powstania krzyża.

W przekazie ustnym dawnych, nieżyjących już mieszkańców tych terenów, krzyż ma upamiętniać pole bitwy, która została w tym miejscu stoczona. Niektórzy utożsamiali tę historię z okresem wojen napoleońskich. Wskazana przez dra Polaka data sugeruje, że krzyż miał później i wiązałby się wówczas z bitwą stoczoną pomiędzy wojskami pruskimi i austirackimi. Wg ustaleń profesora Baczkowskiego do takiej bitwy miało jednak nie dojść. Autor w swym tekście stwierdza, że Bielsko oraz Biała miały zostać zdobyte bez walki, a wojska Stolberga ruszyły dalej w kierunku Wilamowic i Kęt. Okazuje się natomiast, że opór armii pruskiej stawiać mogło pospólstwo, które otwarcie demonstrowało niechęć do Prusaków. Wybryki przeciw wojskom pruskim skutkowały kontrybucją nałożoną na Bielsko w wysokości 60 tys. złotych reńskich, zmniejszoną potem do 40 tys. Swoje niezadowolenie ówcześni mieszkańcy Bielska, Białej i okolic mieli okazywać na ulicach, więc zdaje się mało prawdopodobnym, aby umówili się na czynny opór w takim miejscu. Wiadomo jednak, że Prusacy w czasie swoich działań mocno zniszczyli infrastrukturę kolejową, która przebiega także w pobliżu miejsca ustawienia krzyża. Czy ma to jakiś związek z tymi wydarzeniami? Nie wiadomo.

Wiadomo natomiast, że sam krzyż jest bardzo specyficzny. Podobne krzyże w okolicy raczej nie posiadają Chrystusa wykonanego z blachy. Niemal identyczne można natomiast spotkać na Dolnym Śląsku w powiecie świdnickim. W omawianym okresie Dolny Śląsk znajdował się administracyjnie po stronie pruskiej i jest jak najbardziej możliwe, że pochodzący stamtąd żołnierze uczestniczyli w kampanii przeciw Austrii, zajmując Bielsko i Białą. Czy jest to zatem pamiątka po ich obecności na tych terenach? Nie ma na to na tyle mocnych dowodów, by traktować to jako niezaprzeczalny fakt. Nie wiadomo też, co chcieliby w ten sposób upamiętnić.

Na początku wspomniano także o osadnictwie na tych terenach. To kolejny temat, który w zasadzie dodaje tajemniczości wokół tematu krzyża. Pomimo bardzo dogodnej lokalizacji w pobliżu rzeki, nie stwierdzono śladów osadnictwa dłuższych niż 100-150 lat. Na podstawie starych map niemieckich wiadomo, że potok Krzywa nazywany był Potokiem Rycerskim (niem. Rittersbach). Etymologia tej nazwy mogłaby pokrywać się z legendą o bitwie, wedle której trup ścielił się gęsto, a cała rzeka miała być czerwona od krwi poległych. Zgodnie z przyjętymi dawniej obyczajami, takie tereny pozostawały niezamieszkane. Wierzono, że miejsca, w których tak wiele ludzi poniosło śmierć, nie przynoszą niczego dobrego i unikano ich. To na odmianę ponownie nawiązywałoby do bitwy, która wg ustnych podań, naukowych tez oraz etymologii niemieckiej nazwy rzeki mogła w tym miejscu być stoczona. Kiedy dokładnie i między kim? Tego jednoznacznie nie można stwierdzić, natomiast pozostaje mieć nadzieję, że nauka dostarczy nam ostatecznej odpowiedzi na te pytania, rozwiązując jednocześnie tajemnicę krzyża w dolinie rzeki Krzywej.

Bibliografia:
J. Polak, Zarys dziejów Lipnika, Bielsko-Biała 2002.
M. Baczkowski, Wojna 1866 roku w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, Kraków 2015.
https://silesiacum.pl/Stary_Jawor%C3%B3w_-_krzy%C5%BC_z_Chrystusem_z_blachy