Porcelana dla Bielska? Historia jednego przedmiotu

Jeden z tropów prowadzi do muzeum w Zamku Sułkowskich. Tam pod numerem inwentarzowym MBB/H/7418 (dział historii) można zobaczy piękny porcelanowy półmisek o owalnym kształcie. Trójdzielne naczynie ma widoczny herb Bielska, a pod nim napis „Stadt Bielitz”. Przedmiot o wymiarach 34x22cm jest jedynym tego rodzaju w zbiorach, który ukazuje się podczas wpisania konkretnej frazy podczas kwerendy na stronie. Czy zachowały się inne naczynia?

Okazuje się, że tak. Aby do nich dotrzeć trzeba jednak się natrudzić i poświęcić sporo czasu. Udało się dzięki temu dotrzeć do drugiego trójdzielnego półmiska, identycznego jak w zbiorach muzealnych, a także do sosjerki, talerza dwudzielnego oraz niewielkiego talerzyka. Każdy z tych elementów musiał pochodzić z tej samej zastawy, bowiem na każdym znajduje się herb Bielska. Historia serwisu robi się jeszcze ciekawsza, gdy weźmie się pod uwagę gdzie właściwie udało się dotychczas znaleźć kolejne naczynia. Poza naszym miastem znalazły się one w Warszawie, Gliwicach, Nysie, a nawet na Ukrainie. Ustalenie w jaki sposób zastawa opuściła Bielsko jest niemożliwe, gdyż trzeba byłoby mieć dokładną wiedzę na temat powojennej zawieruchy w mieście. Oznacza to natomiast, że zdecydowanie więcej czasu serwis spędził poza miastem niż we właściwym sobie miejscu.

To na odmianę można stwierdzić na podstawie samej sygnatury znajdującej się pod spodem każdego naczynia. Drukowany napis „Koenigszelt” oznacza dzisiejszą Jaworzynę Śląską. Od 1863 roku funkcjonowała tam fabryka porcelany, która produkowała, pod różnymi w czasie nazwami, popularne wyroby. Firma znana po wojnie jako Karolina, ostatecznie trafiła w ręce właściciela marki Gerlach, który ogłosił jej upadłość w lutym 2024 roku. Przyglądając się zastosowanej sygnaturze, można na podstawie Encyklopedii Śląskiej Porcelany określić czas powstania badanych naczyń. Wzór znajduje się pod numerem 204 i wg danych stosowano go latach 1930-1945. Biorąc pod uwagę, że w latach 30. Bielsko znajdowało się w granicach II RP, wątpliwe, by ówczesne władze na oficjalnej zastawie zdecydowały się zastosować niemiecki napis „Stadt Bielitz”. Jest to jednak jak najbardziej prawdopodobne w latach 40., gdy trwała niemiecka okupacja. To zawęża czas powstania do przedziału 1940-1944.

Komu serwis miał służyć? Tego nie da się ustalić. Wiadomo natomiast, że naczynia zostały wykonane w fasonie typowym dla hoteli, kantyn i restauracji. Biorąc pod uwagę herb zdobiący każdy element, niewykluczone, że wykonano je na zlecenie bielskiego magistratu. Niestety nie jest jasne ile dokładnie elementów liczył sobie serwis. Być może w jego skład wchodziły także filiżanki, dzbanki na herbatę i kawę, talerze deserowe itd. To jednak pozostaje w sferze domysłów, gdyż i tutaj brak szczegółowych danych.

Wiadomo natomiast, że z czasem znajdują się kolejne elementy i być może uda się w przyszłości zgromadzić znaczną część serwisu, a tymczasem ustalić przybliżoną ilość jego elementów. Jeśli założyć, że został wykonany równo w 1940 roku, oznaczałoby to, że służył w mieście zaledwie 5 lat, a następnie jego części rozjechały się w przeróżnych kierunkach. Jest to zatem coś w rodzaju interesującego artefaktu, który przyciąga swoją unikatowością, jak i złożoną historią, której znaczna część do dzisiaj jest owiana tajemnicą.

Szczególne podziękowania za konsultacje autor pragnie złożyć panu Tomaszowi Nochowiczowi z działu ceramiki Muzeum Porcelany w Wałbrzychu.

Bibliografia:
I. Gatys, R. Gatys, Encyklopedia Śląskiej Porcelany, Stróża 2010.
Opis przedmiotu wg inwentarza na stronie Muzeum Zamek Sułkowskich.